Ontdek het ambacht: zeefdrukken

Maker Nanda Jansen of Lorkeers (38) van hetgrafischambacht.nl
Werkplaats van 150 m2 in voormalige ambachtsschool in Zwolle
Techniek Grafisch ontwerpen, zeefdrukken, knippen, plakken, collages maken, kleuren mengen
Favoriete gereedschap Nanda: "Mijn rakel. Daarmee vul ik het zeefdrukraam met inkt – zonder kun je niet veel."

Voormalig metsellokaal

'Zeefdrukken is een complexe techniek, met heel veel stappen. Maar kort door de bocht is het wat het woord zegt: drukken met een zeef, haha.' Tot zover het ambacht zeefdrukken, we kunnen weer naar huis. Geintje, we zijn er net. Terwijl Nanda Jansen of Lorkeers koffie met kokosmelk maakt in het keukentje van haar werkplaats, nemen we de grote lichte ruimte eens goed in ons op. De zon valt uitbundig binnen door de industriële ramen, tegen de balustrade van de entresol staat een oerwoud aan planten, op de achtergrond klinkt loungemuziek. Wat een heerlijke plek. 'Het is het voormalige metsellokaal van de oude ambachtsschool hier in Zwolle,' vertelt Nanda. 'Ik zit er nu vierenhalf jaar. De school zou eerst gesloopt worden, maar werd gekraakt. De krakers hebben ervoor gezorgd dat het pand behouden bleef, het is nu zelfs een rijksmonument. Ik vind het heel mooi dat ik met mijn ambacht op een plek met zo'n geschiedenis zit.' Het frappante is: feitelijk heeft het leslokaal zijn oorspronkelijke functie weer terug, want naast haar werk voor opdrachtgevers als de gemeente Zwolle en Rijksuniversiteit Utrecht geeft Nanda hier workshops zeefdrukken.

LEES OOK
Ontdek het ambacht: kunst van textiel en aardewerk

Liefde voor het platte vak

Al op de kunstacademie werd de grafisch ontwerper getriggerd door het zeefdrukken. 'Ik werd helemaal blij als ik daar in de werkplaats kwam: de geur van inkt opsnuiven, het tactiele van drukwerk… Eerst wilde ik productontwerper worden, de driedimensionale kant op, maar op de academie ontdekte ik mijn liefde voor het platte vlak, tweedimensionaal dus. Het zit 'm ook in de beperking ervan, daarbinnen ga je juist weer mogelijkheden zoeken. Die uitdaging vind ik leuk. Bovendien ben ik een echte papierliefhebber. Ik houd van het tactiele. Bij een zeefdruk voel je soms dat de inkt er als een laagje op ligt, heel lekker. Ik moet er altijd aan voelen en ruiken, dat is echt een tic.'

Experimenteren met kleur

Je kunt zeefdrukken met sjablonen, met vormen geknipt uit een vel papier, maar Nanda gebruikt een lichtgevoelige fotocoating. 'Een superdun laagje dat ik op het gaas van het zeefdrukraam aanbreng. Dat fixeert zodra er uv-licht op komt. Het ontwerp zelf maak ik op de computer en print ik op een transparante plastic sheet. Die film, met heldere en donkere delen dus, leg ik op de coating en vervolgens belicht ik het.' Nanda loopt naar een hoek in de werkplaats waar achter een verduisterend gordijn een kantelbaar raam van glas en metaal staat. 'Dit is een vacuümtafel die ervoor zorgt dat de film superstrak tegen de coating komt te liggen.' Pal ertegenover staat een uv-lamp van 3000 watt, een soort zonnebank op speed. 'Meestal is één minuutje belichten genoeg. Waar de film donker is, fixeert de coating dus niet. Vervolgens spoel ik het zeefdrukraam uit in de spoelbak, gewoon met water. Waar de coating is weggespoeld zijn de gaatjes van de zeef open en daar gaat de inkt doorheen. Zo breng je een ontwerp over. Mijn handschrift? Dat is strak en grafisch. Ik benader letters ook als vorm, tekst geeft een extra dimensie aan een ontwerp. Mijn werk is vrij minimalistisch en heeft een gelaagdheid. Daarnaast vind ik het leuk om te experimenteren met kleur, wat er bijvoorbeeld gebeurt als je ze over elkaar drukt. Al die stappen maken zeefdrukken behoorlijk complex. Het is echt oefening baart kunst: je moet veel vlieguren maken. Werken met mijn handen haalt me uit mijn hoofd. Ik zit altijd behoorlijk in mijn hoofd, terwijl ik alle goede keuzes in mijn leven juist met mijn buik heb gemaakt. Zeefdrukken is vrij technisch. Als je bezig bent kun je niet aan iets anders denken. Je moet in het hier en nu zijn.'

LEES OOK
Ontdek het ambacht: woolfiller

Bloemen zeefdrukken

Tijd voor het echte werk. Sinds kort geeft Nanda ook workshops bloemen zeefdrukken, met groot succes. 'Ik heb groene vingers en houd van tuinieren, zo kwam ik op het idee om bloemen te gebruiken in plaats van film. Als je die op de coating legt houden ze ook het licht tegen. Bloemen spreken tot de verbeelding, ze werken heel goed als vorm. Je hoeft geen ontwerp te maken. Dat heeft de natuur al gedaan.' Ze klemt een geprepareerd zeefdrukraam vast op een van de werktafels, legt er een vel papier én een houten blokje onder, zodat de zeef het papier nog niet raakt. Dan giet ze een flinke klodder dikke fluoroze inkt in het raam, het lijkt net verf. 'Beter te veel dan te weinig, het is heel onhandig als het ontwerp niet goed in de inkt zit. Het teveel doe ik later terug in de pot.' Ze pakt er een soort brede houten liniaal bij. 'Dit is een rakel, daarmee rakel je het zeefdrukraam in.' Ze trekt het plankje in één beweging van boven naar beneden over het raam, waardoor de gaatjes van de zeef zich vullen met inkt. Die gaatjes zijn zo ongelooflijk klein dat je ze niet ziet of voelt, zo fijn zijn ze. 'Ik heb ook ramen om textiel mee te zeefdrukken, die zijn grover.'

Uit je comfortzone

Nanda haalt het blokje weg zodat het raam het papier raakt. 'En nu gaan we drukken, met flink wat kracht.' Op haar tenen trekt ze ferm de rakel over het zeefdrukraam, tilt het omhoog en opeens prijkt op het papier een bos knalroze bloemen – pure magie. 'Goed hè. 'Ik houd van contrastrijke kleuren. Ik vind het lekker als het een beetje knalt. Ik werk ook met pastellen, maar zoek altijd naar een tegenhanger. Zeefdrukken is een supermooi ambacht dat moet blijven bestaan. Dat vind ik het leukst aan workshops geven: dat ik mensen iets leer en dat zij er daarna een wereld van mogelijkheden uithalen – zelf nieuwe dingen ontdekken, uit hun comfortzone gaan. Dat inspireert mij ook weer. Als je in mogelijkheden kunt denken, zijn er bijna geen grenzen. Ik vind het heel mooi om dat bij een ander 'aan' te zette

3x Typisch Nanda

• 'Ik maak elke ochtend een collage, in een kwartiertje. Ik heb ze genummerd en gedateerd. Ik gebruik ze weer als inspiratie, sommige ben ik gaan zeefdrukken. Dit is echt spelen en plezier maken. In mijn werk voor anderen ben ik erg van: wat is het nut hiervan. Mijn vrije werk gaat om het loslaten van het nut.'

• 'Afgelopen jaar lagen de workshops stil en ben ik mijn eigen werk serieuzer gaan nemen. Sinds corona ben ik vrij werk gaan zeefdrukken, dat deed ik daarvoor niet. Het is echt anders dan voor een vriendin een geboortekaartje ontwerpen of een mooie kaart.'

• Elke vrijdagmiddag heeft Nanda open werkplaats, waarbij het mogelijk is bij haar een werkplek te huren en zelfstandig aan de slag te gaan. 'Dat was in eerste instantie niet de bedoeling, want dat betekent ook andermans zooi opruimen. Maar mensen die hier werken hebben allemaal bij mij een cursus gevolgd, dus die heb ik goed afgericht, haha.'

Bron: vtwonen 11-2021 | tekst Bartjan Bouman | Fotografie Ernie Enkelaar