Maker Bianca Provoost
Werkplaats het atelier van de in 1907 gebouwde Delfts blauw-fabriek De Porceleyne Fles van 80 m²
Online royaldelft.com, @royaldelft_official
Opleiding AMFI en de interne plateelschilderopleiding van Royal Delft
Technieken patroon opzetten en intinten (o.a. lijnen trekken en blaadjes 'slaan')
Favoriete gereedschap 'Synthetische, zelf geknipte penselen, waarmee ik lekker strak kan werken'
Het begin
Kom je uit Delft, dan zit Delfts blauw zo'n beetje in je DNA. Verspreid over de stad staat het blauwwitte aardewerk in etalages en zijn muren en gevels versierd met schilderingen die eraan refereren. Bianca Provoost lette er nooit zo op, maar toen ze een vacature zag voor plateelschilder – decorateur – bij Royal Delft, vielen de puzzelstukjes op hun plaats. 'Eigenlijk wilde ik fashion designer worden', vertelt ze. 'Ik studeerde aan het Amsterdam Fashion Institute en werkte een tijd in de mode, maar die wereld was me te snel en onpersoonlijk.
Ik verlangde terug naar de essentie van creëren en aardewerk beschilderen leek me perfect. Tijdens mijn sollicitatie moest ik een proefbordje maken. Ik had nog geen idee hoeveel water ik aan de verf moest toevoegen om de juiste kleurgradaties te krijgen, maar toch wist ik meteen: dit ambacht past bij mij. Ik houd van priegelwerkjes. En dat Delfts blauw zo verweven is met mijn eigen stad, maakt het natuurlijk extra bijzonder.'
“De ene keer schilder ik Nijntje, de andere keer een tatoeagepatroon”
Zo ingewikkeld mogelijk
Nadat Bianca was aangenomen, leerde ze de kneepjes van het vak van de meesterschilders van Royal Delft, van wie sommigen meer dan veertig jaar ervaring hebben. Sinds vijf jaar is ze lid van het tienkoppige schilderteam dat een atelier deelt in fabriek De Porceleyne Fles, sinds 1653 producent van handbeschilderd aardewerk en tegenwoordig ook een museum. Bianca: 'Inmiddels schilder ik bijna alles uit de collectie, van landschapjes tot letters. Iedere schilder hier heeft zijn voorkeuren en voor mij geldt: hoe ingewikkelder een patroon, hoe beter. Het intinten lijkt op het inkleuren van een mandala; na een tijdje kom ik in een heerlijke flow.'
Van bier naar aardewerk
Delfts blauw ontstond in de zeventiende eeuw, als antwoord op het Chinese porselein dat via de VOC naar Nederland kwam. Nederlandse pottenbakkers besloten de concurrentie aan te gaan en verfijnden hun kleimengsel, zodat hun aardewerken borden en mokken lichter en sierlijker werden. Daarnaast vervingen ze de veelkleurige Majolica-decoraties – die eerder geïntroduceerd waren door Italiaanse, vanuit Antwerpen gevluchte pottenbakkers – door een witte ondergrond met blauwe beschildering, naar Chinees voorbeeld. Een groot succes, zeker nadat de handel met China stilviel omdat daar oorlog uitbrak. Dat Delft het centrum van dit specifieke aardewerk werd, kwam doordat bierbrouwerijen hier rond 1630 hun privileges kwijtraakten, met als gevolg vele vrijgekomen bedrijfspanden waar al een oven aanwezig was. Ideaal dus om een pottenbakkerij in te beginnen.
Fabriek De Porcelyne Fles
Van de 32 aardewerkfabrieken die de stad in 1670 telde, is De Porcelyne Fles de enige die nog bestaat. In 1877 werd overgestapt op witbakkende klei die pas ná beschildering een glazuurlaag kreeg, waardoor het aardewerk harder werd en de tekening scherper. Dit procedé wordt nog steeds gebruikt. Bianca: 'We maken hier van alles, van klassieke tulpenvazen tot kleine, ronde herdenkingsurnen waarin je de as van een dierbare kunt bewaren. Alle objecten worden beneden in de fabriek handmatig geperst of in gipsen mallen gegoten. Na droging en afwerking krijgen ze een laagje engobe, vloeibare klei, en gaan ze de oven in. Eenmaal gebakken is het aardwerk wit en ruw, en komt het bij mij terecht. Eerst omvouw ik het object met een voorgevormd plastic sjabloon met gaatjes erin. Daarna wrijf ik er voorzichtig wat houtskoolpoeder op en als ik het sjabloon weghaal, staan de contouren van het patroon er globaal op. Vervolgens ga ik schilderen.'
“Tijdens het tweede bakproces wordt de zwarte verf die ik gebruik blauw door een chemische reactie”
LEES OOK
Ontdek het ambacht: Sandra maakt knoopsculpturen van macramé
Eeuwenoud recept
De patronen uit de collectie staan vast, maar zijn uiteenlopend genoeg om het spannend te houden voor Bianca. 'De ene keer schilder ik Nijntje, de andere keer een afbeelding die tatoeagekoning Henk Schiffmacher ontwierp voor Royal Delft. Juist die afwisseling maakt het spannend. Meestal begin ik met een klein trekkertje, een ultradun penseeltje van marter- of eekhoornhaar, waarmee ik de houtskool-outline overtrek. Daarna wissel ik van penseel voor de ornamentjes. Strakke lijnen op ronde objecten profileer ik met behulp van een draaischijf. Het leukste onderdeel vind ik het aanbrengen van details: de nerven in blaadjes en zogeheten flatjes: kleine platte streepjes in de bloemdecoraties. Dat zijn de puntjes op de i.'
Het gebruikte verfmengsel is een eeuwenoud recept en bevat voornamelijk kobaltoxide. 'Als ik ermee schilder, is het nog zwart', legt Bianca uit. 'Zodra ik het aardewerk aanraak met mijn penseel, absorbeert het de verf. Daardoor is er minimale ruimte voor correcties en moet ik dus heel geconcentreerd werken. Nadat ik klaar ben, wordt er een witte glazuurlaag overheen gespoten waardoor mijn schildering 'verdwijnt'. Dan volgt de laatste fase: tijdens het tweede bakproces wordt de verf blauw door een chemische reactie en smelt het glazuur tot een transparante glaslaag, waardoor de tekening weer zichtbaar wordt.'
DIY-avond
In het schilderatelier staan tien werkbanken. Ramen in stalen kozijnen en een lambrisering van lichtbruine geglazuurde tegels zorgen voor een oud-industriële sfeer. 'Dit is een warme werkplek', zegt Bianca. 'Elke schilder heeft rond zijn tafel zijn eigen universum gecreëerd met persoonlijke spullen en schildersmaterialen, en samen maken we de ruimte gezellig met planten en muziek. In mijn eentje in een atelier zitten, lijkt me niks.'
Dat saamhorigheidsgevoel wordt versterkt door de interne, maandelijkse DIY-avond, waarop alle werknemers hun creativiteit mogen loslaten in de fabriek. 'Ik zie meteen of een object van ons is', zegt Bianca. 'Royal Delft-decoraties zijn rijk en verfijnd; we laten weinig leegtes over. Maar op de DIY-avond pak ik het vaak anders aan. Dan gebruik ik kleuren die niet in de collectie zitten en beschilder ik bordjes met dieren of bijvoorbeeld lotusbloemen. Thuis hang ik die creaties rondom het bordje dat ik kreeg toen ik hier drie maanden werkte. Zo bouw ik aan mijn persoonlijke Delfts blauw-collectie.'
Zelf proberen?
Het Royal Delft Museum organiseert regelmatig workshops. Plan je bezoek op de website van het Royal Delft Museum.
Bron: vtwonen 04-2022 | Tekst Eveline Stoel | Fotografie Ernie Enkelaar
